دولت موازی اصطلاحی است که توسط مورخ آمریکایی رابرت پاکستون برای توصیف مجموعه سازمان ها یا موسساتی که مدیریت و ساختار آنها شبیه دولت است و از این رو ایجاد شده اند اطلاق می شود ، اما به طور رسمی جزئی از دولت یا دولت قانونی نیستند. در واقع آنها برای ترویج ایدئولوژی حاکم سیاسی و اجتماعی دولت خدمت رسانی می کنند . دولت موازی با "دولت درون یک دولت" تفاوت دارد هر چند که این دو واژه در خیلی از موارد توسط سیاسیون به جای هم به کار گرفته می شوند اما فرق هایی بین آنها وجود دارد ، دولت های موازی مورد تأیید نخبگان سیاسی غالب یک کشور هستند، در حالی که "دولت در درون یک دولت" اصطلاحی است برای توصیف نهادهای دولتی شکل گرفته و مستقر درون یک دولت که در خیلی از موارد ، تابع ساختارها و قوانین ایجاد شده دولت ها نیستند و حتی به ضرر دولت ها و منافع ملی اقدام می کنند. اهداف آنها در جهت اهداف شخصی ، حزبی و سیاسی خود می باشد. معمولا آنها تابع قوانین داخلی خود ، درمخالفت با دولت با هدف گرفتن امتیاز ، پست و مقام و سایر سهم خواهی های سیاسی و اقتصادی هستند از جمله دولت های درون دولت ها می توان به کلیساها و انواع مؤسسات و تشکلات مذهبی و سیاسی و هر نوع جامعه و تشکل مخفی اشاره نمود

آخرین مورد گزارش شده در این خصوص مربوط به کودتای اتفاق افتاده در دولت رجب اردوغان است ،رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه از اصطلاح "دولت موازی" یا "ساختار موازی" برای توصیف پیروان فتح الله گولن که مشاغل ارشد بوروکراتیک و قضایی آن کشوررا اشغال کرده بودند ، استفاده کرد. او مدعی شد فتح الله گولن با ایجاد تشکل های مخفی در تلاش برای سقوط دولت اردوغان است. زمینه ظهور دولت های موازی یا دولت های درون یک دولت مطابق با شواهد تاریخی معمولا ناشی از سبک حکمرانی دولت های توتالیتر یا تمامیت خواهی مانند آلمان نازی ، ایتالیا فاشیست و ژاپن سلطنتی سابق است که درآن جوامع و برای مقابله با تمامیت خواهی دولت یا حاکمیت وقت ، احزاب ، سازمان ها ، اتحادیه های جوانان و کارگری و شبه نظامیان دست به تشکیل چنین ساختارهایی می زنند

اما دراین جا قصد داریم به مفهوم جدیدی از دولت موازی اشاره کنیم که آنها ، به هیچ وجه شبیه مجموعه سازمان ها یا موسساتی که مدیریت و ساختار آنها شبیه دولت است و توسط دولتی ها تشکیل شده است نمی باشد و همچنین آنها ، سازمان و نهادهای مخفی و برضد دولت ها هم نیستند. آنها عملا نسل جدیدی از دولت های موازی هستند که حسب اقتضا و شرایط فعلی جوامع در حال شکل گیری هستند. آنها به معنای واقعی دولت موازی هستند که در کنار دولت با اهداف موازی اما رویکردهای کاملا متفاوت و تفکیک شده حرکت می کنند آنها از مسیرهای کاملا قانونی ایجاد و ساختاربندی می شوند و حتی می توان آنها را از مسیر انتخابات بروی کار آورد

آنچه که این دولت ها را ازهم تفکیک خواهد نمود بخش عملیات سنتی و روتین دولت ها و بخش آینده نگر و منطبق بر فن آوری و راهبردهای دنیای آتی در اکوسیستم دیجیتال است. که دولت ها به دلیل آلودگی شدید با منابع و ساختارها و برنامه های سنتی و پیش روی خود به شدت درگیر مشکلات روتین هستند آنها آن قدر در این حوزه فربه شده اند که فرصت هم اندیشی ، آینده نگری و ساخت آتی جوامع مدرن را ندارند.

برای کشورهای در حال توسعه و حسب تجارب ناموفق زیاد آنها ، چنین نگاهی می تواند یک راهبرد کوتاه مدت برای مهاجرت از ساختار دولت های سنتی به دولت های جدید و کارآمد باشد. ساخت جدید ایران مدرن و قدرتمند در جهت مقابله با سیاست های کلان و جهان خورانه ابرقدرت های جهان که به ناحق منابع و فرصت های جهان را غصب کرده اند ایده ای است که شاید تنها راه نجات ، از این مسیر باشد چون عملا دولت های سنتی و ساختارهای پیر آنها مردم را نا امید کرده اند. اما در کشور ما این نگاه ناشی از مسئله ای است که سال ها است باز و بدون پاسخ مانده است گذشت بیش از چهل سال از حاکمیت جمهوری اسلامی نکات مثبت و منفی زیادی داشته است ولی مسئله اصلی مربوط به ناکارآمدی تمامی دولت ها برای ساخت ایران مدرن و جدید بوده است. آنها در این سال ها تنها و تنها در حال خرج بودجه های مملکتی برای ساخت و ایجاد زیر ساخت ها بودند ولی آن کسی که درغایت نهایی قرار است جایگاه ایران مدرن و قدرتمند و فناورانه را رقم زند و مسئولیت بپذیرد کیست؟

هدف تشکیل ساختاری پویا ، جوان ، خبره در مفاهیم روز علوم مدیریتی و فناورانه است و به هیچ وجه قرار نیست همانند دولت ها و ساختارهای کنونی آنها درگیر مسائل سیاسی و جناحی کشور شوند ، قرار نیست آنها بودجه خواهی برای جذب کوهی از نیروها و خرید ساختمان مجلل کنند در تعبیری ساده ، قرار است همچون تیم های تحقیق و توسعه سازمان ها ، آنها فضای انکوباتوری را برای شناسایی ، رشد و پروراندن و اجرایی سازی ساختارها و نهادهای جدید ایجاد کنند اگر به عنوان مثال و همانند دولت امارات متحده عربی قرار باشد وزارت خانه هوش مصنوعی و وزیر هوش مصنوعی ایجاد شود انتظار می رود دولت موازی یاد شده وظیفه ایجاد چنین تشکلات و ساختارهایی را داشته باشد و با نگاه جدید و رویکرد کاملا متفاوت زمینه مهاجرت دولت سنتی با ساختارهای قدیمی را به دولت مدرن فراهم سازد.

به احتمال خیلی قوی رویارویی زیاد ، ساختارشکنی های زیاد و مخربی را از دولت موازی جدید خواهیم دید این موارد به هیچ وجه نگران کننده نیستند چون ذاتا این تشکل ها برای ساختار شکنی و تخریب سبک های سنتی و تاریخ مصرف گذشته طراحی و ایجاد شده است و قرار است رویکردهای ناقص سه قوه مقننه ، مجریه و قضائیه را که در مجموع و در دول مختلف کارامد نبوده اند را تغییر و متحول سازد آنها ماموریت تحول بزرگ را در دولت ها دارند. در سند و چشم انداز توسعه ، جایگاهی ایجاد شده است که به شرط انتقال به دولت موازی و تفکیک اختیارات و حمایت رسمی و قانونی می تواند راه گشای مشکلات سنتی کشورها شود. ما باور داریم که اکثر دولت های سنتی قادر به حل برخی از مسائل ساده خود هم نیستند و سال ها است که آن مسائل باز یا فراموش شده باقی مانده اند، حال آنها چطور می خواهد ایران مدرن و قدرتمند را برای ما بسازند. دولت های موازی بر خلاف باور دولت های سنتی که در انتها، عدم موفقیت دولت خود را ناشی از میراث خرابکارانه دولت های قبلی و دسیسه دشمنان قسم خورده می دانند بالعکس قرار است این مسائل را شناسایی ، حل و زمینه تحول را رقم زنند.